Akademik Fikir Akademik Fikir – Yazılar
Related Articles
Yapay Zekâ Çağında Üniversitenin Dönüşümü
Üniversiteler artık yalnızca bilgi aktaran kurumlar olmaktan çıkması beklenmektedir. Çünkü yapay zekâ dil modelleri, bilgiye erişim konusunda insanı çoktan geride bıraktı bile. Peki bu durum üniversiteleri gereksiz mi kılıyor? Tam aksine, onlara çok daha kritik bir vazife biçiyor: Öğrenciyi bilgiyle düşünme, sorgulama ve üretme süreçlerine yönlendiren birer rehber olmak.
Yüzyıllardır süregelen alışılmış öğretim modeli, hoca merkezli, müfredat odaklı ve içerik aktarımına dayalı bir yapıda işledi. Bugün ise çoğu üniversite hâlâ “ortalama öğrenci”ye göre şekillendirilmiş bir eğitim sunuyor. Oysa yapay zekâ, her öğrencinin kendi hızında ilerleyebildiği, kişiselleştirilmiş ve etkileşimli bir öğrenme ortamı vaat ediyor – tıpkı medrese sistemlerindeki bireysel öğrenme yolunun dijital çağdaki yansıması gibi.
Bu durum üniversiteler için tarihi bir fırsat barındırıyor: Bilgi sağlayıcısı olmaktan çıkıp, akademik rehberlik, eleştirel düşünme ve ahlaki sorumluluk kazandırma gayesine odaklanmak. Çağdaş yükseköğretimden artık beklenen, bilgiyi dönüştürebilme, disiplinler arası düşünebilme ve ahlaki bilinçle hareket edebilme becerisidir. Unutmayalım: Yapay zekâ bilgiye erişim sağlar, ama bilginin anlamı insanın tarihi, kültürel ve ahlaki sorgulamalarına bağlıdır.
Bu dönüşüm elbette sancısız olmayacak. Yapay zekâ yalnızca bilgiye erişim biçimimizi değil, ölçme, değerlendirme ve üretim süreçlerimizi de kökten değiştiriyor. Ülkemizde bir zamanlar değişmez sanılan askerî yapı bile dönüşmüşken, yükseköğretimin bu değişim dalgasından muaf kalması düşünülemez. Eğer üniversiteler bu süreci yalnızca teknolojik bir yenilik olarak görür, onu pedagojik ve felsefi bir paradigma değişimi olarak kavrayamazlarsa, gerçekten de “üzerlerinden silindir gibi geçen” bir çağın kurbanı olabilirler.
Gerçek şu ki, hem Türkiye’de hem de dünyada üniversitelere olan ilgi azalıyor. Beklenen dönüşüm gerçekleşmezse, bu ilgi kaybı hızlanarak devam edecek. Lisans düzeyinde hâlâ sadece mevcut bilgiyi tekrar eden bir yapının sürmesi, artık çağın ruhuyla bağdaşmıyor. Çünkü önemli olan artık bilgiye ulaşmak değil, bilgiyle ne yapılacağını bilmek.
Örgün eğitim, bilgi aktarımı işlevini büyük ölçüde yitirdi, ancak düşünme biçimi kazandırma, eleştirel süzgeç oluşturma ve ahlaki sorumlulukla bilgi kullanma açısından vazgeçilmez önemini koruyor. Kısaca eğitim bitmedi yalnızca biçim değiştirdi. Üstelik örgün eğitim, hâlâ kendi yönünü bulamayan, sorumluluk almada zorlanan kişiler için bir rehberlik limanı olma değerini de sürdürüyor.
Yapay Zekânın Aşamadığı İnsani Sınırlar
Yapay zekâ dil modellerinin baş döndürücü ilerleyişi karşısında, onun neler yapamayacağını da hatırlamalıyız. Gerçek dünya tecrübesini aktaramıyor çünkü veriler ve istatistikler, insan hayatının duygusal ve kültürel derinliğini asla tam olarak temsil edemez. Bir makine, bir öğretmenin sabrını veya bir öğrencinin endişesini hissedemez.
Duygusal zekâ ve başkasının yerine kendini koymada da sınırlı. Bir yapay zekâ üzüntüyü tanıyabilir ama onunla aynı duyguyu hissedemez. Oysa eğitim sadece bilgi değil, aynı zamanda insani ilişkidir.
Ahlaki muhakeme konusunda ise yapay zekâ bir eylemin sonuçlarını analiz edebilir ama o eylemin doğru mu yanlış mı olduğuna karar veremez. Çünkü ahlak, veriyle değil, vicdan ve sorumlulukla şekillenir.
Üniversite ortamında kurulan arkadaşlıklar ve oluşturulan çevre ömür boyu hayatımızda etkisini görebiliriz. Kültürel etkileşim yüz yüze çok daha etkili ve anlamlıdır.
Son olarak yaratıcılıkta da sınırlı. Geçmiş verilerden yeni kombinasyonlar oluşturabilir ama gerçekten “yeni” bir fikri, yani hiç olmayanı hayal etme gücü insana özgüdür.
Tüm bu sınırlılıklar bize şunu hatırlatır: Yapay zekâ bilgi üretebilir, ama anlamı insan verir. Üniversitelerin asıl görevi de bu anlamı inşa edecek nesiller yetiştirmektir.
Muhammed Kurulay
kurulay@itu.edu.tr
Bu konu aşağıdaki üniversitede seminer olarak sunulmuştur.
https://www.iha.com.tr/kutahya-haberleri/kutahyada-yapay-zeka-konferansi-326173307
https://dumlupinargazetesi.com/dpude-yapay-zeka-ve-egitim-donusumu-tartisildi
